door Vincent van de Vrede
Het is altijd je eigen schuld
Piet en Monique van Winden hebben 21 jaar aan het roer gestaan van antiquariaat AioloZ. In dit tijd is hun antiquariaat uitgegroeid tot een van de meest succesvolle van ons land. De hoogtepunten zijn talrijk en variëren van de verkoop van vele bijzondere Reviana (onder meer Reves eigen exemplaar van de eerste druk van De Avonden, verleden jaar verkocht voor 25.000 euro) tot de verkoop van de unieke Couperuscollectie Sine Qua Non. Maar ook een voetafdruk van Jezus, bijzondere archiefstukken van Komrij en talrijke andere unieke werken. Voor velen is het antiquariaat vooral bekend als dé zaak voor Reve. Als voorlopige kroon op dat specialisme werd onlangs het Revemuseum geopend in de Openbare Bibliotheek in Amsterdam, gebaseerd op de door AioloZ geleverde collectie Van Bergen. Per 1 januari zal Laurens Heij de zaak overnemen, na negen jaar bij Bubb Kuyper te hebben gewerkt. Een gesprek met de scheidende en komende directeur van AioloZ.
Per 1 januari neemt Laurens Heij jullie zaak over. 21 Jaar heb je ziel en zaligheid erin gelegd. Het zal even wennen zijn.
'Zeker, maar het is goed zo. Ruim een jaar geleden hebben Monique en ik besloten om te stoppen. Een besluit dat natuurlijk niet zo maar werd genomen. Aan enthousiasme ligt het niet. Uitgekeken raak je in dit vak nooit, er blijven altijd weer verrassingen en avonturen op je pad komen. De passie voor boeken voelt nog hetzelfde als toen we 21 jaar geleden begonnen. Maar we hebben in die jaren ons maar op twee zaken kunnen richten: AioloZ en ons gezin. Wat we doen, willen we goed doen, voor de volle honderd procent. Daarom kwamen we buiten zaak en gezin nergens anders aan toe. De kinderen zijn nu groot en de zaak is volwassen geworden. Hij kan ook zonder ons bestaan. Een mooi moment om te stoppen en eens iets heel anders te gaan doen. We zouden wel door willen gaan, maar wij kunnen alleen maar volledig ergens voor gaan, of niet. Er zit bij ons geen lagere versnelling op het vehikel. Er is geen middenweg, je kunt AioloZ niet parttime doen. Zodoende hebben we de knoop doorgehakt.'
Was het niet moeilijk om een opvolger te vinden? Veel antiquariaten zijn vrijwel synoniem aan hun eigenaar. Voor velen was dat ook het geval met AioloZ.
'Dat was zeker spannend. Wat wij heel graag wilden, was dat onze opvolger dezelfde instelling zou hebben als wij. En dat AioloZ dus zijn typerende karakter zou behouden. In Laurens Heij hebben we eigenlijk de ideale opvolger gevonden.'
Kun je die instelling omschrijven?
'Wij geloven er heilig in, dat je wat je doet, goed moet doen. En vanuit enthousiasme en passie. Zodoende ben je gedreven en wil je er voor honderd procent voor gaan, ook als het tegenzit. Dat is de basis. Wat verder ontzettend belangrijk is, kan ik het beste omschrijven aan de hand van een uitspraak van Eddy Merckx. Je zou het misschien niet verwachten, maar zijn motto was: Het is altijd mijn schuld. Ofwel, als er iets vervelends gebeurt, kijk dan eerst naar je eigen rol erin. Zoek de schuld eerst bij jezelf, onderzoek wat jij kunt verbeteren en leer daarvan. Een ander de schuld geven of jaloers zijn, brengt je namelijk geen stap verder. Dat is voor mij een ongelofelijk belangrijk uitgangspunt. Ik heb genoeg fouten gemaakt in mijn carrière. Ik heb in de afgelopen 21 jaar vele malen mijn neus gestoten en geld geparkeerd in projecten of boeken die het niet waard bleken te zijn, maar ik heb er uiteindelijk wel veel van geleerd. Door de schuld eerst bij mezelf te leggen.'
En voor jou heeft Laurens diezelfde instelling?
'Absoluut. Maar er is veel meer wat ik sterk aan hem vind. Ik ben altijd heel eenzijdig bezig geweest. Ik weet veel van een beperkt gebied en ben specialist in bijvoorbeeld Reve en Couperus, maar van heel veel andere schrijvers en onderwerpen weet ik weinig of niets. Laurens is echter een generalist. Hij heeft negen jaar ervaring bij Bubb Kuyper, en daar heeft hij natuurlijk ontelbare boeken door zijn handen laten gaan. Zijn kennis beslaat dus een veel groter terrein, wat hem in de toekomst nog grote voordelen kan gaan opleveren. Je specialiseren kan je kracht zijn, maar het maakt je als bedrijf ook kwetsbaar. Als de vraag minder wordt, moet je wendbaar zijn en je op andere onderwerpen kunnen toeleggen. Voor mij zou dat lastig zijn, maar omdat Laurens zo'n algemene kennis in huis heeft, kan hij veel makkelijker inspelen op een veranderende markt, waar nodig. En die flexibiliteit is in het boekenvak van essentieel belang. We bedienen natuurlijk maar een minuscule markt, het is niet vanzelfsprekend dat je overleeft. Het mooie adagium Massa is kassa geldt voor ons niet.'
Maar in hoeverre blijft AioloZ zijn bijzondere karakter behouden, als de markt zo sterk kan wisselen?
'Laurens wil AioloZ in onze traditie voortzetten, wat voor ons natuurlijk heel vleiend is. Dat betekent dus dat ook in de toekomst een sterke klantenbinding en bijzondere evenementen vaste troeven blijven. AioloZ zal altijd het adres voor de betere literatuur blijven. En het blijft hét adres voor Reve, want die schrijver is onlosmakelijk verbonden met de zaak. Het zou alleen kunnen dat het aanbod van de zaak zich gaat verbreden, als de markt dat noodzakelijk maakt.'
Als je zo terugkijkt, hoe typeer je dan jullie bedrijfsvoering de afgelopen 21 jaar?
'Er zijn globaal gezegd drie punten waarvoor wij ons continu zeer sterk hebben ingezet. Ten eerste wil ik het enthousiasme voor boeken noemen. We hebben altijd een grote passie voor boeken gehad en dus ook voor het vak. Dat hebben we steeds willen overdragen, onze missie was om zoveel mogelijk mensen enthousiast te maken voor boeken. En daarbij hebben we dan ook vaak de media-aandacht gezocht. Want het is flauwekul dat het verzamelen van boeken niet volop aandacht mag krijgen in de media. Om het maar even modern te zeggen: boeken kunnen ook sexy zijn. Voor mij was iedere dag in dit vak er een van ontdekkingen. Dat enthousiasme hebben we altijd willen overbrengen.
Ten tweede het vakmanschap. Ik vind dat je prijs en je beschrijving ergens voor moeten staan, een klant moet erop kunnen vertrouwen, dat een eerste druk ook echt een eerste druk is. Dat een handtekening in een boek ook daadwerkelijk onderzocht is op authenticiteit. Kortom, je moet als boekhandelaar een vakman zijn en staan voor je deskundigheid, want de klant vertrouwt daarop. Vaak is het immers nogal lastig voor kopers, zeker voor beginnende verzamelaars, om vast te stellen of een aangeboden eerste druk ook daadwerkelijk de eerste druk is. Handelaren gaan er te vaak van uit dat als het niet klopt, de klant dan maar aan de bel moet trekken en dat het dan nog vroeg genoeg is om onderzoek te plegen. Dat is een heel verkeerde instelling naar mijn idee. Wij hebben indertijd handleidingen met eerste drukken van Couperus en van Reve samengesteld teneinde voor deze schrijvers duidelijkheid te verschaffen. Dit had niet alleen voor de klant en collega's voordelen, maar ook voor ons: het onderstreepte onze naam als specialist en ons vakmanschap.
Ten derde het streven naar steeds meer exclusiviteit binnen je aanbod. Je moet altijd ervoor ijveren om je voorraad zo exclusief mogelijk te maken en te houden. Je kunt bijvoorbeeld veertig keer de eerste druk van De Avonden hebben, maar leuker is om te zoeken naar exemplaren die op de een of andere manier bijzonder zijn.
Door enthousiasme, vakmanschap en een exclusief aanbod hebben wij ons altijd proberen te onderscheiden, en ik ben heel tevreden over het resultaat wat we daarin behaald hebben. Het was en blijft keihard werken, maar het is toch zo dat wie het hardste iets wil, meestal zijn zin krijgt. Iets praktisch wat ik daar nog aan toe wil voegen: we hebben al snel geleerd ons inkoopbudget goed te bewaken. Dat heeft ons slagvaardig gemaakt, zodat we op de juiste momenten er konden staan.'
Kun je een treffend voorbeeld geven van hoe je gedrevenheid tot succes kon leiden, maar ook een enorm beslag op je tijd kon leggen?
'Ja, dan moet ik denken aan de eerste jaren van onze zaak. Je had de beurs Vieux Papiers in Parijs, een grote boekenmarkt die toen nog niet door buitenlandse handelaren ontdekt was. Wij stonden daar elk jaar en verkochten er heel erg goed. Maar in 1988 bleek deze beurs net samen te vallen met de beurs in Haarlem, die destijds echt onmisbaar was. We besloten dus op twee paarden te wedden. Ik ging met onze assistent naar Parijs, Monique naar Haarlem. Na een dag zeer goede verkoop reisde ik 's nachts terug naar Nederland om de volgende dag op de beurs in Haarlem Monique bij te kunnen staan. Maar omdat er zoveel op Vieux Papiers was verkocht, konden we maar een halve stand vullen. Daarom heb ik de eerste uren nog vlug bij collega's ingekocht om zo onze stand gevuld te krijgen. We verkochten zeer goed dat weekend. Met wat we overhielden ben ik vervolgens zondagavond weer naar Parijs gereden, waar ik de volgende dag op Vieux Papiers nog zeer goed de restanten kon verkopen. Zoiets kost natuurlijk enorm veel kracht en tijd, maar toch geven dat soort ondernemingen je ook ongelofelijk veel energie!'
Je hebt niet altijd evenveel waardering kunnen oogsten bij sommige collega's, die wel eens van 'windhandel' hebben gesproken. Jaloezie?
'Ik weet het niet. Daar houd ik me niet zo mee bezig, ik kijk niet zo naar anderen en ik ben zelf absoluut niet jaloers aangelegd. Ik ben daar blij om, het is zo ongelofelijk prettig als je de zon in het water kunt zien schijnen. AioloZ heeft veel succes gehad, misschien dat sommigen dat moeilijk konden hebben omdat zijzelf minder goed draaiden. In het algemeen zou ik willen zeggen, zoals ik al hierboven aangaf: je kunt het beste maar het bij jezelf zoeken. In dit vak is het bijvoorbeeld erg onhandig als je je bed niet uit kunt komen. Of als je de verkeerde boeken koopt. En verder ben ik ervan overtuigd, dat ik door actief de media-aandacht te zoeken met optredens bij bijvoorbeeld Barend en Van Dorp, ik ook reclame voor het antiquariaat in het algemeen heb gemaakt, waar iedereen van profiteert.'
Reve was bijna synoniem aan AioloZ. Je gaf al aan, dat ook Laurens deze schrijver bijzondere aandacht zal blijven geven. Maar zijn jullie niet bang dat de aandacht voor Reve zijn hoogtijdagen wel heeft gekend, en dat het nu minder zal worden?
'Nee. Reve is een bij uitnemendheid een schrijver die gelezen zal blijven worden. Het blijft je betoveren, wat hij schreef. Daarom ben ik ook zo blij met de opening van het Reve-museum in de OBA, waar de mooiste en meest uigebreide Reve-collectie getoond wordt. Dat is de kroon op ons werk. De plaats is ook goed. Niet ergens in een herenhuis waar, om het maar even met Reve te zeggen, de hele uilenbal ineens wordt getoond. Maar in een bibliotheek, vlak bij de letter R, waar zeven dagen per week zo'n vijfduizend mensen per dag komen, die langs die vitrines lopen. Daarin zal steeds een ander deel van de collectie worden getoond. Het is een bruggenhoofd in de strijd tegen de veraping.'
Hoe zie jij de toekomst van dit vak?
'We zullen creatief moeten blijven in ons aanbod en hoe we dat aan de man brengen. Zelf markten creëren. Dat kan echt. Aandacht in de media voor ons vak blijven vragen. Het is momenteel trouwens niet makkelijk: er lijkt wel alleen maar aandacht te zijn voor bekende Nederlanders, je komt er bijna niet meer door. De media doet aan zelfbevlekking en navelgetuur, het is een moeilijke tijd. Maar toch. We moeten steeds harder op het aambeeld slaan en aandacht blijven vragen, ons vak serieus in de kijker zetten. Dat werpt op de lange termijn beslist zijn vruchten af. Je moet altijd en overal je best doen om een ambassadeur voor je vak te zijn.'
Welk advies zou jij in één zin een beginnende boekhandelaar geven?
'Probeer het in je eigen enthousiasme te vinden. Dat zoekt beter en dat verkoopt ook beter'
Tot slot. Wat gaat Piet van Winden doen na 1 januari?
'Voorlopig houd ik het open. Ik ga een sabbatical van minstens een halfjaar inlassen en dan zien wat ik daarna ga doen. Er zijn al veel leuke dingen voorbijgekomen, maar ik wil de toekomst even rustig overdenken. Wel ga ik me voorlopig veel bezighouden met mijn oude passie: de fiets. Ik was voor ik aan AioloZ begon in Frankrijk amateur in het wielrennen, geen groot talent, maar wel een doorzetter. Inmiddels heb ik alweer een wedstrijdlicentie en alweer veel koersen gereden. Ik zie dat ook als overwinning op de ernstige ziekte die mij enkele jaren geleden trof en waarvan ik gelukkig goed hersteld ben.'
Zie je jezelf op de een of andere manier nog actief blijven in het boekenvak?
'We hebben met Laurens een termijn van vijf jaar afgesproken, waarin we hem zoveel mogelijk zullen adviseren en begeleiden. Zodoende blijf ik dus nog wel even voor het vak behouden.'
AioloZ behoudt bijzondere identiteit onder nieuwe eigenaar
door Vincent van de Vrede
Wie is Laurens Heij?
'Ik ben éénendertig jaar en al bijna tien jaar werkzaam in het boekenvak. Na de middelbare school ben ik eerst rechten en later Duits gaan studeren, maar dat was niet zo'n succes. Ik besloot dat ik een praktischer opleiding zou gaan volgen aan de Hogeschool. Dat werd de opleiding Informatiedienstverlening en - management, in het boekenvak bekend onder de oude naam Frederik Muller Academie. Maar uiteraard was deze opleiding inmiddels naar mijn smaak teveel toegespitst op het bouwen van internetoplossingen voor informatie. Ik wilde de stoffige archiefhoek in - volgde nog wel een stage op het Gemeentearchief in Leiden Maar ook deze opleiding kon me niet genoeg binden. Zodoende werd ik een gesjeesde student. Omdat ik altijd met boeken in de weer was en al vanaf mijn jeugd een groot verzamelaar en liefhebber ben, besloot ik mij te oriënteren op een baan in het boekenvak. Zo werkte ik een korte tijd voor Van Stockum en Fokas Holthuis. Voor De Boekenwereld schreef ik korte tijd veilingverslagen. Uiteindelijk koos ik voor een baan bij Bubb Kuyper, en daar heb ik tot voor kort gewerkt, in totaal negen jaar.'
Hoe kijk je terug op je tijd bij Kuyper?
'Het was een heel fijne periode. De veiling is de mooiste plek om boeken te leren kennen. Ik heb er ontzettend veel geleerd, er zijn zoveel boeken door mijn handen gegaan en vaak ook nog heel bijzondere. Ik heb alle segmenten van de markt voorbij zien komen, wat natuurlijk een geweldige leerschool is. Ook het goed hebben leren werken met de uitgebreide naslagbibliotheek beschouw ik als een grote verworvenheid.
Verder heerst er bij Bubb Kuyper een heel prettige werksfeer. Er is geen striktehiërarchie: men doet in principe alles samen. Zo schrijft iedereen mee aan de catalogi
en de boeken die binnenkomen, worden door iedereen bekeken. Het is heel gelijk verdeeld. En het was natuurlijk prachtig om aan de vele bijzondere veilingen mee te werken die er zijn geweest door de jaren, onder meer die van Boudewijn Büch. Daarvan hebben we inmiddels ook een speciale catalogus gemaakt in een beperkte oplage, speciaal voor de verzamelaar. Dat is echt een monument geworden voor de bibliotheek van Büch, met vele verwijzingen en een zeer uitgebreide index.'
Waarom heb je uiteindelijk de keuze gemaakt, om voor jezelf te beginnen?
'Ik heb altijd gezegd: mijn hart ligt bij de veiling, in dat segment wil ik blijven werken. Je hebt contact met boekhandelaren en verzamelaars en er is een heel groot voordeel: de voorraad wisselt steeds. Je blijft niet met boeken zitten, maar je kunt je tweemaal per jaar weer helemaal opnieuw uitleven in het onderzoeken en beschrijven van het nieuwe aanbod voor de veiling. Wat voor mij echter sterk ging spelen, was de wens om te groeien, om iets voor mezelf te gaan doen. Ik wilde iets waarin ik mijn eigen toekomst in handen had. Bij Bubb Kuyper waren de kaarten geschud, mijn carrière leek uitgestippeld. Ik had het er zeer goed, maar ik begon steeds meer te verlangen naar een nieuwe uitdaging, waarin ik al mijn ideeën en creativiteit kwijt kon en meer vrijheid zou hebben. Blijven zou in mijn ogen stilstand hebben betekend. Toen ik hoorde dat AioloZ te koop stond, deed zich dan ook een heel bijzondere kans voor om die wensen gestalte te geven.'
Hoe kwam je terecht bij AioloZ?
'Eind verleden jaar werd bekend dat de zaak te koop stond. Ik wilde toch nog een boek bij AioloZ kopen, dus ik stapte op een dag de winkel binnen. Ik woon er om de hoek. Piet kent me sinds mijn studententijd, toen ik ook al geregeld de zaak bezocht. Hij zei meteen: Zo, ga je de zaak overnemen? Ik lachte toen nog en zei dat ik dat niet van plan was. Maar later ben ik erover na gaan denken en heb ik hem gemaild. Toen zijn we gaan praten en de zaken meer concreet gaan maken. Een van de doorslaggevende factoren was natuurlijk de financiering, want die was niet zomaar rond. Dat heeft nog maanden geduurd.'
Waren er meer gegadigden?
'Ja, ik geloof van wel. Maar de meesten wilden niet de hele formule handhaven: alleen de voorraad overnemen of een deel daarvan, en niet de winkel, of alleen vanuit huis als verzendantiquariaat, en nog enkele varianten. Ik denk dat ik de enige was, die de zaak in ongewijzigde vorm wilde voortzetten.'
Uit het gesprek met Piet werd duidelijk, dat AioloZ niet alleen een fantastische manier is om je passie voor boeken tot zijn recht te laten komen, maar ook dat er enorm veel tijd in de zaak gaat zitten. Het is geen baan van negen tot vijf. Zie je op tegen de lange werkdagen?
'Nee absoluut niet. Dat hoort bij een eigen zaak. Ik besef heel goed, dat er veel tijd in zal gaan zitten. Daarover maak ik me geen illusies, het is niet alleen maar romantiek, maar ook keihard werken. Dat heb ik goed tot me door laten dringen bij het nemen van de beslissing. Ik voel echter een enorm enthousiasme om aan de slag te gaan. Het zal even wennen zijn, want ik spring per 1 januari op een denderende trein en ik zal nog van alles moeten leren. Maar het lijkt me geweldig. Boekenland zal van ons blijven horen, want er staan al weer heel bijzondere activiteiten gepland voor de komende maanden. Het zal veel tijd kosten, maar dat heb ik er absoluut voor over.'
Als je op 1 januari je eigen zaak binnenstapt, wat zal dan het eerste zijn wat je doet?
'Ik zal me vooral met praktische zaken gaan bezighouden, bijvoorbeeld leren hoe het computersysteem werkt. Dat is weer anders dan ik gewend was bij Bubb Kuyper. En ik zal me voorstellen aan de vaste klanten, me met inkoop bezig gaan houden. Voor de buitenwereld zal veel bij het oude blijven. De winkel blijft op vrijdag en zaterdag geopend, want dat blijkt zeer goed te werken. AioloZ zal zich blijven richten op bijzondere en exclusieve letterkundige werken. En uiteraard blijven we paraat, als het om Reve gaat. Ook zet ik het organiseren van evenementen en literaire bijeenkomsten voort, ik wil AioloZ net zo duidelijk op de kaart blijven zetten als Piet en Monique deden. Media-aandacht wil ik ook blijven zoeken. Wat dat betreft is het natuurlijk fantastisch, dat ik al een vaste boekencolumn heb in het programma De avonden. Waar ik op termijn bovendien meer aandacht aan zal geven, is de website. Ik wil AioloZ nog meer ontsluiten via het internet.'
Wat maakt dat jij gelooft in de toekomst van een zaak als AioloZ, terwijl er zoveel antiquariaten moeten sluiten?
'Het is waar dat onze branche moeilijke tijden beleeft, daar hoor je veel geklaag over - al klaagt iedereen altijd!. En internet zou de schuld hebben. Ik geloof meer in de voordelen van internet. Ik geloof er volkomen in, dat het topsegment blijft werken. De echt goede en exclusieve boeken, zoals gesigneerde of mooie eerste drukken, blijven altijd verkopen. Met internet is de drempel lager geworden, de boekenwereld is toegankelijker en je hebt er een wereld aan klanten bíj gekregen. En aan inkoopgebied trouwens ook. De moeilijkheden zitten vooral aan de onderkant van de markt, waar gewoon te weinig exclusiviteit is en een te groot aanbod.'
Verzamel je overigens ook zelf?
'Jazeker, er zijn verschillende terreinen waar ik mij op richt. Ik ben vrij breed georiënteerd. Het moeten een beetje gekke dingen zijn, en boeken waarin ik kwaliteit herken, maar die toch niet zo heel bekend zijn. Enkele onderwerpen waar ik mij graag op richt, zijn fotoboeken en originele fotografie. En Robert van Gulik natuurlijk, daarvan heb ik inmiddels een mooie collectie van enkele honderden boeken. Hij is bekend door de Rechter Tie-reeks, maar hij was ook een vermaard sinoloog die belangwekkende publicaties op zijn naam heeft staan. Opvallend aan zijn werk is, dat het overal ter wereld is uitgegeven en dat het tot op de dag van vandaag wordt heruitgegeven en zelfs nog in nieuwe talen vertaald wordt. Over de hele wereld werd en wordt zijn werk gelezen. Het is een sport om ook die vertalingen te vinden. Zijn eerste eigen rechter Tie-verhaal werd in Tokyo uitgegeven in het Japans en is zeer zeldzaam. Die uitgave uit 1951 heb ik, maar de tweede uitgave, nog steeds vóór de Engelse en Nederlandse uitgaven, was in het Chinees en werd in Singapore uitgebracht in 1953. Die heb ik nog nooit gezien. Ik weet natuurlijk wel dat een ras-verzamelaar geen goede handelaar is. De boeken waarin ik zal handelen, hebben mijn belangstelling, maar ik bezit zelf nauwelijks boeken waarvan ik niet ooit ook met gemak afstand zal doen. Ik vind het voldoende om door mooie boeken omringd te zijn en om het speuren dat ik voor privé deed nu voor de zaak aan te wenden. Dat speuren is nou juist de hele lol!
Komt er nog een officieel moment waarop de wisseling van de wacht plaatsvindt?
We hopen eind december een avond te organiseren voor de vaste klanten om kennis te maken. In het nieuwe jaar moet er uiteraard een feestelijke opening komen. Daar zie ik alvast erg naar uit, men is van harte welkom.'
Antiquariaat AioloZ