door Vincent van de Vrede
Veranderingen en ontwikkelingen
Er is veel veranderd in zestig jaar tijd.
‘Immens veel. Vooral door de opkomst van de computer en het internet, moet ik zeggen. Ik zie twee hoofdlijnen in de ontwikkelingen in het vak sinds ik begon. Deze veranderingen gelden trouwens internationaal. Allereerst is het fysieke contact met het oude boek verminderd. Mensen bestellen iets via internet, zonder het gezien te hebben. De beschrijvingen zijn ook minder goed en uitvoerig dan vroeger. Internet is een vluchtig medium, het leent zich niet tot uitgebreid lezen.
Een tweede duidelijke oorzaak vormen de klanten, de verzamelaars en de institutionele kopers. Laat ik eerst wat zeggen over de laatste groep, dus de bibliotheken, seminaries en andere instituten. Over de jaren zijn de budgetten voor de aanschaf van oude boeken sterk verminderd. Ik denk dat dit drie oorzaken heeft. Allereerst zijn de personeelskosten sterk gestegen. Dat komt onder andere door de betere arbeidsvoorwaarden. Ten tweede de automatisering. Alles moest ingevoerd worden in de computer, een grote verbetering bij het opzoeken natuurlijk, maar het moest ergens van betaald worden. Dat ging dus ten koste van de aankoopbudgetten. Ten derde de conservering. Men heeft veel meer oog gekregen voor de staat en verzorging van oude boeken. Vroeger was men nogal makkelijk met oude boeken. Ik herinner me dat ik de bibliotheek van de universiteit van Amsterdam bezocht en op een gegeven moment zo geschrokken was van de abominabele staat van sommige boeken, dat ik het voorzichtig aankaartte bij de bibliothecaris. De beste man wilde er niets van weten. Vanaf de jaren tachtig is er echter meer aandacht gekomen voor een goede conservering van oude boeken. En dat was ook nodig door jaren van slecht beheer. Een goede zaak dus, maar ook dat kostte geld. Kortom, er bleef weinig over voor de aanschaf van nieuwe aanwinsten.
Dan de andere grote groep kopers, de verzamelaars. Waar vroeger de nadruk lag op, even modern geformuleerd, de kick van het bezitten van een eerste druk van bijvoorbeeld Spinoza of Erasmus, werken die puur als boek vaak niet heel bijzonder mooi zijn, zie je nu een heel andere tendens. De belangstelling is verschoven naar de uiterlijke aspecten, de decoratieve waarde van een boek, dus of het mooie platen bevat, fraaie kaarten, of de boekband in het oog springt, noem maar op. Boeken over bloemen en insecten doen het dan ook goed nu. Maar probeer nog maar eens een eerste druk van Erasmus te verkopen aan een particulier. Veel moeilijker dan vroeger! En leraren in middelbaar en hoger onderwijs, docenten of hoogleraren klassieke talen bijvoorbeeld, hadden vroeger mooie verzamelingen. Dat zie je veel minder nu, ook omdat de salarissen zijn gedaald.
Ik vind het trouwens erg jammer dat mensen meer op het uiterlijk letten dan op de intrinsieke waarde van een boek. Het is tekenend voor onze tijd, en het komt ook door een toenemend gebrek aan historisch besef. Nu klink ik misschien als een oude man, zo van, vroeger was alles beter, maar zo is het niet bedoeld: het is de tijdgeest, er komt wel weer een omslag, verwacht ik. Laat ik het echter illustreren aan de hand van een treffend voorbeeld. Hugo de Groot of Grotius is een van onze meest belangwekkende schrijvers uit de zeventiende eeuw. Een van zijn hoofdwerken vormen de Annales, waarin hij de geschiedenis van ons land beschrijft. Hij vertelt in dit werk ook over de opkomst van de West Indische Compagnie, een zeer boeiende historie. Verder gaat De Groot uitvoerig in op de Tachtigjarige Oorlog. Kortom, een heel belangrijk boek. De eerste druk stamt uit 1657. Een fraaie uitgave van Joan Blaeu. Ik heb hiervan wel zes exemplaren staan, allemaal eerste drukken en op een na in goede tot zeer goede staat, maar heb er nog nooit een van verkocht! En dat terwijl ik de eerste al in 1967 kocht. Die staat hier dus al veertig jaar. Voorin het boek staat zelfs een prachtig portret van Grotius door Miereveld. Nooit een koper voor gehad. En dat terwijl ik de boeken ook nog erg laag heb geprijsd, zeg rond de vier-, vijfhonderd euro. Echt, je blijft je verbazen in dit vak.’
U noemde al even de opkomst van de computer en het internet. Hoe oordeelt u over de gevolgen daarvan voor het antiquariaat?
‘Wel, het stoort mij niet zo vreselijk. Er zijn natuurlijk handelaren die echt onder het internet lijden, maar dat zie je vooral bij de courante boeken, niet de zeldzamere. Maar voor veel handelaren in tweedehands boeken zijn de winsten marginaal geworden. De klant kan vergelijken, en bestelt vaak de goedkoopste aanbieding, ongeacht of dat nu een slechter exemplaar betreft of niet. De beschrijving doet minder ter zake. Maar in mijn soort handel, zeg maar de meer exclusieve boeken, voel ik die grotere concurrentie door internet niet. Wat mij wel zeer stoort zijn de handelaren die zelf geen boeken hebben, maar pronken met andermans veren. Die dus de beschrijving van dure boeken van anderen kopiëren en voor een hogere prijs te koop zetten op het net. Komt er dan een koper, dan wordt zo’n boek eerst bij de andere handelaar besteld, die het daadwerkelijk in de kast heeft staan en er zijn inkoop voor heeft betaald en andere lasten en risico’s draagt.’
Dit zie je vooral veel in Amerika, bij ABEBooks bijvoorbeeld. Deze handelaren worden wel eens re-listers genoemd
‘Of gentlemen dealers. Nou zoals De La Fontaine Verwey (oud-bibliothecaris van de UB in Amsterdam, red.) al zei: No gentlemen, no dealers! Emmy noemt het makelaars in boeken.’
Maar overheerst dan een negatief gevoel over het internet bij u?
‘O nee, beslist niet. Het internet heeft heel goede kanten. Neem het informatiegebeuren. Toen ik begon, verzamelde ik een hele bibliotheek aan handboeken. Naslagwerken zijn immers onontbeerlijk bij het beschrijven van oude boeken. Nu heb je zo’n handbibliotheek helemaal niet meer nodig. Je kijkt gewoon op Wikipedia. Of in de Britannica, die staat ook op het net. Ook voor mijn gebied, humaniora voor 1800, is genoeg te vinden op de computer. En weet je, natuurlijk heeft de opkomst van het internet gevolgen voor boekhandelaren. Maar de echt goeien zullen het toch wel redden. Je moet je vak serieus nemen en misschien wat zakelijker zijn. Denk trouwens niet dat ik neerkijk op de tweedehands boekhandel. Er zitten vele goeie handelaren tussen. En sommigen ontwikkelen zich ook tot antiquaren.’