door Vincent van de Vrede

Je moet de juiste boeken hebben, dat is de kunst van het vak

Pieter Judo onderscheidt zich als boekhandelaar in meerdere opzichten van zijn collega’s. Hij is specialist op het gebied van de katholieke theologie en kerkgeschiedenis en is nog betrekkelijk jong (35) voor een antiquaar. Bovendien is hij misschien wel de langste vakgenoot met zijn 2.05m. Opvallend is de manier waarop Judo zijn passie voor boeken combineert met een gezond commerciële, maar integere benadering van zijn handel. Een gesprek.

Aan je website te zien is theologie je grootste specialisatie. Kun je daar wat meer over vertellen?

‘Ik ben inderdaad gespecialiseerd in theologie, maar ik wil dat graag wat preciseren, omdat het zo’n uitgestrekt gebied is. Ik richt mij voornamelijk op katholieke theologie, hagiografie (heiligenlevens, red.) en religieuze biografieën. En dan overwegend werken van voor 1930. Mijn gezamenlijke voorraad hiervan bedraagt de helft van mijn totale boekenvoorraad, dat wil zeggen ruim 12.000 boeken, waarvan zo’n drieduizend titels hagiografieën en religieuze biografieën. Deze laatste categorie bevat veelal monografieën maar ook wel encyclopedische werken, zoals een verkorte reeks Vies des Saintes, gebaseerd op de oorspronkelijke, metersdikke uitgave die door de Bollandisten is verzorgd. Helaas heb ik dit standaardwerk niet in mijn collectie, het komt maar zelden in de handel. Andere goed vertegenwoordigde categorieën zijn biblica, liturgie, pausdom, mariologie, christologie, religieuze ordes en congregaties.’

Waarom laat je theologische boeken van na 1930 liever buiten beschouwing?

Het theologische aanbod is vanaf de jaren dertig minder schaars. Zeker van de laatste veertig, vijftig jaar is het aanbod enorm, de markt wordt overspoeld door laat twintigste-eeuwse titels. Ik zie er weinig heil in om boeken aan te bieden die veel op het net voorkomen, omdat het zolang duurt voordat je die kwijtraakt... als dat al lukt. En bovendien ben je welhaast gedwongen om ze laag te prijzen, want hoe vaker een boek voorkomt, hoe meer de prijs daalt, volgens de wet van vraag en aanbod.’

Theologie vormt de helft van je voorraad. Wil je deze specialisatie nog verder uitbouwen?

‘Zeker. Ik richt me vooral op theologie, maar er is een duidelijke reden dat ik ook nog zoveel andere, algemenere richtingen heb binnen mijn voorraad. Om dat te verklaren, wil ik graag wat vertellen over hoe ik ben begonnen met De Lezenaar. Zo’n tien jaar geleden, in augustus 1997, was ik net afgestudeerd als jurist, met als specialisatie Europees en internationaal recht. Een carrière in het bedrijfsleven lag voor de hand. Ik besloot echter kort na het behalen van mijn diploma vrij plotseling, zeg maar out of the blue, om een antiquariaat te beginnen. Voor veel mensen in mijn omgeving kwam dat natuurlijk totaal onverwacht, maar als ik zo terugkijk zijn boeken altijd een rode draad in mijn leven geweest. Daar ligt mijn hart. Als kind was ik al met boeken bezig. Toen ik begon als antiquaar, had ik de eerste jaren een open winkel. Mijn voorraad was vrij algemeen. Ik zocht wel naar een specialisatie, ondermeer omdat het steeds moeilijker werd om als algemeen antiquariaat met een open winkel te overleven. Theologie had mijn interesse, maar toch is dit onderwerp min of meer toevallig mijn specialisatie geworden dankzij een grote theologische verzameling die ik kon inkopen. Er bleek een goede markt voor te zijn. Vanaf dat moment ben ik me helemaal gaan richten op dit onderwerp. Delen van de algemene voorraad die ik in de beginjaren had, staan echter ook nog online en naast mijn hoofdspecialisatie heb ik ook nog zo’n vierduizend titels Belgicana, tweeënhalf duizend filosofische werken, een duizendtal boeken over Afrika, en verder kleinere categorieën als taal- en letterkunde en algemene geschiedenis. Met het vorderen van de jaren zal theologie echter steeds meer de overhand nemen, zo is mijn bedoeling.’

Hoe probeer je je te onderscheiden binnen je specialisatie?

‘Dat is een kwestie van steeds exclusievere boeken aanbieden. Een gouden stelregel is daarbij, om een boek dat ik voor een tweede keer aantref bij een inkoop, niet meer opnieuw in te kopen. Dat geldt natuurlijk niet per se voor alle boeken, want er zijn er ook bij waarvan je weet dat ze altijd goed verkopen. Maar in het algemeen streef ik ernaar om alleen nog echt exclusieve boeken in te kopen. Dat is vooral een kwestie van ervaring natuurlijk. Over de jaren zijn honderdduizenden boeken door mijn handen gegaan, dus ik weet steeds beter wat bijzonder is.’

Maar hoe kom je aan exclusieve boeken?

‘In de tien jaar dat ik nu bezig ben, heb ik een goed netwerk opgebouwd. Contacten ontwikkelen zich langzaam, maar gestaag. Daarbij heb ik ook veel profijt van mond-tot-mondreclame. Ik koop bijvoorbeeld eens in bij een kloosterbibliothecaris. Die heeft weer goede contacten met collega’s, die hij misschien eens vertelt over een positieve ervaring met mij, als ze hem eens om advies vragen. Op die manier komen veel mensen bij mij. Daarnaast heb ik een vast netwerk van contacten binnen de katholieke instellingen in Vlaanderen. Heel belangrijk daarbij is vertrouwen. Als men aanvoelt dat je op een integere en discrete manier handelt, win je snel aan goodwill. Verder koop ik veel bij collega’s. Overigens zit ik in België helemaal goed wat mijn specialisatie betreft: België was enerzijds een van de toonaangevende landen, en nog steeds, op gebied van de boekdrukkunst, onder meer dankzij Plantyn en Moretus in de zestiende en zeventiende eeuw, en anderzijds was het een katholiek ultramontaans bastion. Onder meer Casterman en Dessain waren belangrijke uitgevers. Er werd dus veel gepubliceerd. Het liberale negentiende-eeuwse karakter van België had tot gevolg dat vele schrijvers, die elders werden gecensureerd of zelfs verbannen werden, hun toevlucht zochten tot België en aldaar publiceerden, bijvoorbeeld Marx, die een tijd in Brussel woonde en werkte.’

Echt goed gaat het toch niet met de kerken en kloosters in West-Europa? Raken je bronnen niet uitgeput?

‘Het is waar dat de kerken leeglopen en het ene na het andere klooster zijn deuren sluit in West-Europa. Voor de inkoop heeft dat zo zijn voordelen, maar het is verder natuurlijk erg jammer. Wat aan de andere kant wel weer opvalt, is de opbloeiende kerk in Oost-Europa, waar juist kloosters geopend worden, en de groeiende kerk op andere continenten, zoals Afrika en Azië. Die overzeese gebieden vormen dus een groeiende en bloeiende afzetmarkt. Er is echter nog een andere, opvallende ontwikkeling: met het sluiten van kerken en kloosters, herleeft juist ook weer de interesse naar de geschiedenis van die instituten, en komt de wens op om die te documenteren. Dat is voor mij als handelaar dus weer erg gunstig. Een heel belangrijk centrum voor de documentatie van katholieke instellingen in Vlaanderen is Kadoc, ofwel het Katholiek Documentatiecentrum, gevestigd te Leuven, dat nauwe banden heeft met de Universiteit aldaar. Die heeft werkelijk een gigantische collectie.’

Heb jij ook veel internationale klanten?

‘Zeker. Ik lever bijvoorbeeld veel aan Amerika, waar talrijke privé-universiteiten zitten met goede budgetten voor boeken. Maar eigenlijk heb ik klanten over de hele wereld, waaronder veel academici en katholieke instellingen.’

Binnenkort is de eerste antiquarenbeurs in China. Veel antiquaren denken dat dit land een nieuwe, grote afzetmarkt zal gaan vormen. Ben jij ook vertegenwoordigd op deze beurs?

‘Nee, want religieuze boeken liggen nog wat moeilijk in China. Wel geloof ik zeker, dat China een grote markt gaat worden. Dit land zal zich de komende jaren snel ontwikkelen, zo is mijn verwachting. Het is daarom heel verstandig dat veel antiquaren nu al deelnemen aan die beurs, om zo reeds belangrijke contacten te kunnen leggen voor de toekomst.’

Het vak is aan voortdurende veranderingen onderhevig. Veel boekhandelaren hebben moeite om te overleven. Het internet heeft daarbij misschien wel de grootste rol gespeeld de laatste jaren. Hoe zie jij de toekomst van het vak?

‘O, er zullen altijd boekhandelaren blijven bestaan. Zelfs al vordert bijvoorbeeld Google nog zo hard met het inscannen van boeken, dan nog komt men niet verder dan enige honderdduizenden boeken, terwijl er vele miljoenen ooit verschenen zijn. Er zal altijd vraag naar boeken blijven, daarvan ben ik overtuigd. Wat we wel duidelijk zien, is dat het moeilijker is geworden de laatste tien jaar. Veel mensen hebben een soort stereotiep beeld van een boekhandelaar als iemand die met geitenwollen sokken lekker bij een kachel zit, naast de poes die zich aan de warmte laaft, en gezellig keuvelend met klanten, om zo de dagen aaneen te rijgen. Uiteraard is dat even een sterk gechargeerd beeld, maar laten we zeggen dat ons vak tot voor een paar jaar geleden toch wel redelijk soft-commercieel was. Dat had een grote charme. De opkomst van het internet heeft ervoor gezorgd, dat je het zonder een verantwoord commerciële benadering niet meer redt. Het is inmiddels een bekend fenomeen dat het ene na het andere antiquariaat sluit en op internet verdergaat. Dat is bij mij ook gebeurd. Maar op het net zijn ook al weer grote evoluties geweest. Zo verkocht ik erg goed met mijn algemene voorraad toen ik in 1999 als eerste Vlaamse antiquaar online ging. Al snel echter kwamen er ook vele concurrenten bij, waardoor ik al kritischer moest worden op mijn aanbod. Dat heeft er dus weer toe geleid, dat ik me zoveel mogelijk op de echt schaarse boeken richt, want die worden door het net juist weer meer exclusief. Iets wat echt bijzonder is en weinig voorkomt, komt zo meer tot zijn recht dan vroeger. Het internet heeft dus veel inzichtelijker gemaakt. Anderzijds heeft het de boekhandelaren gedwongen tot een meer commerciële benadering.’

Kun je daar wat nader op ingaan?

‘Je moet de juiste boeken hebben, dat is de kunst van het vak. En zoals ik al eerder zei, is een goede aanvoer vooral een kwestie van een sterk netwerk. Binnen je voorraad moet je verder zo kritisch mogelijk zijn, veel voorkomende boeken moet je niet een tweede keer inkopen. Zo maak je de voorraad op termijn meer exclusief. Het moet gaan om kwaliteit, niet om kwantiteit. Iedereen kan immers honderdduizend boeken inkopen, dat is geen kunst. Verder bepalen kennis, ervaring en intuïtie je succes als boekhandelaar. Wat tot slot zeer belangrijk is voor het waarborgen van de rendabiliteit van je zaak is een flexibele, dynamische houding. Je moet nauwlettend de ontwikkelingen op je vakgebied en de handel volgen en waken voor het gevaar van inslapen. Ik zou bijvoorbeeld makkelijk twee jaar kunnen leven van mijn huidige voorraad. Maar dan? Daarna ben ik misschien mijn goede positie alweer kwijt. Daarom is ons vak tegenwoordig ook in belangrijke mate een kwestie van een dynamische benadering en vooruitkijken. Wat mij betreft zal het daar steeds meer om gaan in het moderne antiquariaat.’

Tot slot nog een curieuze vraag. Ik heb gehoord dat jij je niet alleen qua specialisatie onderscheidt van collega’s, maar ook qua lengte. Is dat zo?

‘Ja, dat kan kloppen hoor. Ik ben 2.05m, dus wat dat betreft heb ik mijn gelijke nog niet gevonden onder collega’s!’

Wie een langere boekhandelaar kent, mag ons mailen...