Een bijdrage van Menno Voskuil

“Wat ons interesseert is wat een schrijver zegt, niet wat hij had kunnen zeggen, of had moeten zeggen, of eigenlijk bedoelt maar niet zegt.” Met dit statement presenteerde in november 1962 het nieuwe literaire tijdschrift Merlyn zich aan het publiek. De uitgever van dit tweemaandelijkse tijdschrift was de jonge uitgeverij Polak & Van Gennep, zelf slechts enkele maanden voor het verschijnen van het eerste nummer van Merlyn opgericht.

De redactie van Merlyn werd gevormd door de letterkundigen Kees Fens, H.U. Jesserun d’Oliveira en J.J. Oversteegen. Zij vonden dat de Nederlandse literatuurkritiek teveel aandacht schonk aan filosofische, psychologische en morele aspecten van de literatuur. Volgens hen moest juist de tekst zelf centraal staan in de literatuurkritiek. De redactie bepleitte dan ook een analytische benadering van literaire teksten, waarbij het zogenaamde close reading in Nederland werd geïntroduceerd.

Deze benadering van literatuur stamt echter al uit de eerste decennia van de twintigste eeuw. De Fransman Gustave Lanson (1857-1934) publiceerde vele geschriften waarin hij pleitte voor l’explication de texte, de voorloper van close reading. In de Verenigde Staten, waar Lanson als gastprofessor een jaar woonde, stond het idee van l’explication de texte aan de wieg van het New Criticism.

Deze stroming in de literaire kritiek ontstond in de jaren twintig van de vorige eeuw en bereikte haar hoogtepunt tussen 1945 en 1955. Het New Criticism stelde dat men zich bij het beoordelen van een tekst uitsluitend op de tekst zélf moest richten, en niet op zaken buiten de tekst, zoals bijvoorbeeld de biografie van de auteur.

De redactie van Merlyn hing deze visie sterk aan. In Nederland was deze vorm van literaire kritiek echter nog niet erg ingeburgerd. Literaire critici kozen er juist voor elementen buiten de tekst te betrekken in hun recensies. Het tijdschrift Merlyn werd dan ook met name opgericht om een tegengeluid te laten horen.

Merlyn bood in de vier jaar van haar bestaan vooral een podium aan essayisten. De redactie, bestaande uit drie essayisten, deed dan ook in vrijwel ieder nummer ook zelf van zich spreken. Met name Kees Fens en J.J. Oversteegen publiceerden vele artikelen in Merlyn die aansloten bij de visie van het tijdschrift. In hun essays en kritieken toonden ze een voorkeur voor werk van hedendaagse, experimentele dichters zoals Gerrit Kouwenaar, Lucebert en H.C. ten Berge.

De drie bovengenoemde dichters stonden ook allen nieuw werk af aan het tijdschrift. De dichter H.C. ten Berge publiceerde zelfs in iedere jaargang van Merlyn één of meerdere reeksen gedichten. Toch was hij niet de auteur die de meeste poëzie in Merlyn zou plaatsen, deze eer was voorbehouden aan de Zeeuw Jacques Hamelink.

Hamelink werd in 1939 geboren in de buurtschap Driewegen, nabij Terneuzen. Na zijn publicaties in Merlyn debuteerde hij in 1964 bij Polak & Van Gennep met de poëziebundel De eeuwige dag en met de verhalenbundel Het plantaardig bewind, waarvoor hij de Vijverbergprijs voor het beste Nederlandstalige prozaboek kreeg. In zowel Hamelinks poëzie als proza laat de thematiek zich omschrijven als de vluchtigheid van de mens tegenover de eeuwigheid van tijd en natuur. Door de hermetische taal die hij gebruikt in zijn werk leenden zijn gedichten en verhalen zich uitstekend voor de close reading-methoden van de Merlyn-redactie.

Het waren echter niet alleen dichters die een plek in Merlyn vonden, ook prozaïsten als Jan Wolkers en Willem Frederik Hermans vulden de pagina’s van het tijdschrift. Hermans schreef in de tweede aflevering van de eerste jaargang een felle kritiek op Menno ter Braak, getiteld Eindelijk alles over Menno. Hij besluit het stuk als volgt:

Angst wat de buren ervan zullen zeggen verhindert persoonlijkheden die een dorp bewonen zich te ontplooien. Daardoor is de enige echte persoonlijkheid in ieder dorp de dorpsidioot, dat is bekend. De dorpsidioot heeft niet meer die angst voor de buren die Ter Braak nooit verlaten heeft.
Ter Braak was in het Nederlandse dorp hoogstens een notabele die de dorpsidioot zo nu en dan voor zich laat zingen, welwillend knikt, driemaar ‘meesterlijk’ mompelt en dan een fooi geeft, maar daarbij is het dan ook gebleven.
Grote schrijvers ophemelen is niet hetzelfde als er zelf een zijn.

Hermans’ kritiek op Ter Braak sloot geheel aan bij de visie van de redactieleden van Merlyn: zij vochten immers tegen het personalisme van Ter Braak.

In nummer 1 van de vierde jaargang werd aangekondigd dat Merlyn zou ophouden te bestaan. De redactie achtte het doel van Merlyn, de analytische benadering van literatuur te introduceren in Nederland, behaald. Het tijdschrift had geen bestaansreden meer, maar de literaire kritiek in Nederland was blijvend veranderd. En dat allemaal dankzij een tijdschrift dat maar vier jaargangen heeft gekend!

Literatuur:
Siem Bakker, Literaire tijdschriften. Van 1885 tot heden. (Amsterdam, De Arbeiderspers, 1985).

Per jaargang van Merlyn staan hieronder de belangrijkste auteurs en hun bijdragen aan het tijdschrift weergegeven. De cijfers tussen haakjes achter de bijdragen verwijzen naar de desbetreffende aflevering uit de jaargang.

Merlyn, eerste jaargang, 1962-1963

H.C. ten Berge
- Bijtijds kind (5)
- Dorp in lentestemming (5)
- Middag met antonius (5)

Debrot, Cola
- Aforismen (4)

Kees Fens
- De geheide vader (4)
- Kamertoneel in de winter (5)
- De koolmees en het aardmannetje (4)
- Mijn ei en ik (1)
- Puriteinen en piraten, filosofen en sluipmoordenaars (2)
- Uit de hoogte (1)

Jacques Hamelink
- De bittere geur van de zomer (6)
- Brandoffer op zondag (4)
- Betrekkende mens (6)
- Gebeuren (6)
- Keerkring (6)
- Een opgehouden onweer (2)
- Raccoursis (6)
- Standbeeld (6)
- Voor een jeugd (6)
- Zeemorgen (6)

Willem Frederik Hermans
- Eindelijk alles over Menno (2)

Lucebert
- Adieu tropenweelde (1)
- Communiqué (1)
- Het gelijk, een chanson (2)
- Gij zult rondtasten in de middaghitte (2)
- Noach (1)
- Topconferentie (2)

Raes, Hugo
- Van A naar M loopt de rechte (5)

Timmer, Charles B.
- Vertaling en censuur (3)

Leo Vromans
- Een liedje van toen, met handelingen (1)
- Mag ik zo maar eens een beetje (5)
- De muren (1)

Jan Wolkers
-Langpootmuggen (1)

Merlyn, tweede jaargang, 1963-1964

H.C. ten Berge
- Bewoner en landschap met spin (1)
- De vertraagde dubbele film (1)
- Emiraat (4)
- Gedicht (1)
- Groenlands fossiel / een ijzige dichter (1)
- In het jaar van de pest (4)
- Ontmoeting (1)
- Water en schaduw, schaduw en water (4)

Rein Bloem
- De derde beproeving (3)

Enno Endt
- Een meisje van Gorter (6)

Kees Fens
- Buiten de gevestigde chaos (2)
- De beleverds (1)
- Scheppende kroketten (5)
- Secondenwijzer en uurwerk (3)
- Zonder namen te noemen (5)

Jacques Hamelink
- Spons in de bloedomloop (2)

Raes, Hugo
- Bankroet van een charmeur (6)

Jacq Firmin Vogelaar
- J’ai prié pour le pauvre Gaspard (6)
- Jonas (6)

Leo Vromans
- Iets voor morgen (3)
- Moet het verzachting zijn (6)
- De reactie van plasma thromboplastin antecendent (PTA) met hagemanfactor (HF) (1)

Jan Wolkers
- De achtste plaag (1)
- Wespen (3)

Merlyn, derde jaargang, 1965

Beek, Geert van
- Het Mexicaanse paardje (5)

H.C. ten Berge
- -88,3, cyclus (6)
- Kockijn, een kermiskroniek, cyclus (3)

Rein Bloem
- Frankenstein (6)
- In het doolhof (3)

Kees Fens
- Gespletenheid als opgave (5)
- De hond in het lege huis (3)
- Koek en ei (5)
- Over Nescio’s “Dichtertje” (1)
- Uren, dagen, jaar (2)
- Het verhaal van de publieke man (1)
- Op weg naar begin en einde (6)

Wim Gijsen
- gevens, Gegevens, Gegevens, Ge- (4)
- Lief paardje (4)
- Tao (4)

Jacques Hamelink
- Een schijndode maan (2)

Jacq Firmin Vogelaar
- Breekbaar grondschrift (5)
- De derde man (4)
- Renaissance II (5)
- Slaper (5)
- Soupçon (5)

Vroman, Leo
- Ontsnapte luchtpost (3)

W.A. Wilmink
- Raadselachtigheid en onvolledigheid in enkele gedichten van Hendrik de Vries (3)

Ad Zuiderent
- Zuidhollands ochtendblad, cyclus (6)

Merlyn, vierde jaargang, 1966

Berge, H.C. ten
- Ekstravaganten (6)
- Poëzie I / Ondergang van Tenochtitlán (3)
- Poëzie II / Monoloog in het Vinsonmassief (3)

Enno Endt
- Nog een meisje van Gorter (5)

Kees Fens
- Een apothekerspraatje (5)
- Awater, leven en leer (5)
- Kanttekeningen bij Van het Reves brieven (3)
- De ontdubbelde vader (6)
- Van vermoeden naar zekerheid (2)

Jacques Hamelink
- Aardbewoner (4)
- Alaska (6)
- Atlas van Bosch (4)
- Bivak (6)
- De bomen werden sinds eeuwen (1)
- Equilibrium (6)
- Helder bij vloedtij van slaap (2)
- Horen (6)
- Huiverman (6)
- In de nacht die ons bewatert (2)
- Kindergedicht (6)
- Moeder; toen je mij uitstiet (4)
- Niemand die mij strafte (4)
- Nu al zoveel jaar lang (2)
- Nu de herfst koud als god (4)
- Nu zesentwintig jaar her ontschaald (1)
- Onder de steeds bewegingsloze schorsschubben (1)
- Op een verkoold houten veld (1)
- Samenhang (6)
- Soms wanneer ik (1)
- Trek (4)
- Verward in vleesklamme takken (2)
- De vlam in de aders der bossen (2)
- Vliegende tering (1)
- Waar ik ook herberg vind (2)
- Een wicht gestorven in de holle kom (4)
- Zoals in de decemberbossen (1)

Hawinkels, P.H.H.
- Historia naturalis (4)
- Het leven op aarde (4)
- Naar bed (4)

Gerrit Kouwenaar
- Bijvoorbeeld (6)
- Diep ademhalen (6)
- Een dikke minuut (6)
- Vrienden, geloof het woordenboek, cyclus (6)

Vroman, Leo
- Neem b.v. een buurvrouw van ons (6)

Ad Zuiderent
- Death Valley (6)

© 2009 Antiqbook