Een bijdrage van Menno Voskuil

In 1889 verliet de dichter Albert Verwey de redactie van De Nieuwe Gids, het tijdschrift waarvan hij één van de oprichters was. De relatie tussen Verwey en mederedacteur Willem Kloos kende zoveel spanningen, dat Verwey uiteindelijk gedwongen werd zijn redacteurschap op te geven. De Nieuwe Gids zou vanaf deze periode een kwakkelend bestaan leiden, maar bleek toch levensvatbaar: pas halverwege de Tweede Wereldoorlog ging het tijdschrift definitief ter ziele.

Verwey verhuisde na de breuk met Kloos van het levendige Amsterdam naar het rustige kustplaatsje Noordwijk, alwaar hij met zijn vrouw een villa in de duinen betrok. Hij schreef hier een groot aantal gedichten en bestudeerde de Nederlandse geschiedenis en letterkunde. Toch miste Verwey een podium om zijn eigen stukken (gemakkelijk) te kunnen publiceren en zijn ideeën over kunst en letterkunde te kunnen uitdragen.

Samen met collega-schrijver Lodewijk van Deyssel (die ook zijn medewerking aan De Nieuwe Gids had opgezegd) smeedde hij plannen om een nieuw tijdschrift op te richten. Het zou een tijdschrift moeten worden dat niet alleen aandacht besteedde aan literatuur en kunst, maar ook aan maatschappelijke vraagstukken en wetenschappelijke ontwikkelingen. Het uitgevershuis Scheltema en Holkema's Boekhandel toonde wel interesse in het uitgeven van zo'n tijdschrift en in september 1894 zag het eerste nummer van het Tweemaandelijks Tijdschrift het licht.

In de inleiding geven Verwey en van Deyssel het volgende te kennen:

Dit Tijdschrift wil zijn een verdediging van het goed recht van álle gezindten. Wat mooi is in Kunst of belangrijk in Idee zal er gelijkelijk zijn plaats krijgen; En de Kunst zullen wij er niet naar een school-leer, en de Idee niet naar haar overeenstemming met een andere idee beoordeelen. Het zal niet het orgaan zijn van één dichter of één prozaschrijver, maar van alle prozaschrijvers en alle dichters - hopen we - die iets moois of iets belangrijks hebben toe te doen tot de kunst of de ideeën van onzen tijd.
(…)
Dit Tijdschrift wil zijn een verdediging van het goed recht van álle gezindten. Evenzoo in staat- als staathuishoudkunde, in kunst als in letteren, in wetenschap als in wijsbegeerte. Zoo zal het best zijn wat het wezen moet: een Spiegel van onzen Tijd.

Met deze verklaring zetten beide literatoren zich af tegen Willem Kloos, die De Nieuwe Gids steeds meer als zijn eigen privétijdschrift was gaan beschouwen. Het Tweemaandelijks Tijdschrift werd vanaf de eerste aflevering gepresenteerd als een breed georiënteerd magazine dat open stond voor verschillende meningen en gezindten. De vele connecties van Albert Verwey zorgden er bovendien voor dat men op het omslag een indrukwekkende lijst toekomstige medewerkers kon plaatsen.

Van Deyssel, gekweld door allerlei (schrijf-)problemen, liet het redactiewerk voornamelijk over aan Verwey. In het Tweemaandelijks Tijdschrift zouden door de jaren heen maar relatief weinig bijdragen van Van Deyssel verschijnen. Dit moet een teleurstelling zijn geweest voor Verwey, die toch had gehoopt dat zijn vriend Van Deyssel door het redacteurschap weer tot schrijven zou komen.

Albert Verwey zelf werd echter niet gehinderd door een writer's block, en leverde iedere jaargang een respectabel aantal letterkundige artikelen, gedichten en boekrecensies af. Frank van der Goes droeg een groot aantal stukken over maatschappelijke vraagstukken bij, zoals 'Kiesdwang' (jaargang 2, aflevering 2) en 'Socialisme en Feminisme' (jaargang 6, aflevering 6). De befaamde architect H.P. Berlage schreef op zijn beurt weer over architectuur en hoogleraar Bolland berichtte zeer regelmatig over wijsgerige onderwerpen.

Al snel groeide het Tweemaandelijks Tijdschrift uit tot een gerenommeerd en invloedrijk blad. Iedere twee maanden verslond een groeiende groep lezers de opiniërende artikelen van Verwey en consorten. Vanwege Verweys immer uitdijende Vlaamse vriendenkring kozen ook steeds meer Vlaamse auteurs ervoor te publiceren in het tijdschrift. Zo leverde Stijn Streuvels een aantal bijdragen en werden de lezers ook getrakteerd op teksten van Cyriel Buysse en Karel van den Woestijne.

De onderlinge verhouding tussen de beide redacteuren werd er in de loop der jaren echter niet beter op. Van Deyssel is soms tijden niet bereikbaar en liet alle zaken rondom het tijdschrift dan geheel over aan Verwey. In januari 1899 komen de verhoudingen op scherp te staan. Van Deyssel leest in een gedichtenreeks van Verwey kritiek op een prozastuk van zijn hand. Hij schrijft Verwey, die zich van geen kwaad bewust was, een verwijtende brief:

Je hebt mij een groot verdriet gedaan. Wij zullen, als je 't goed vindt, niet veel inkt voor verklaringen hieromtrent gebruiken. Jij weet alles wat ik zeggen wil zo als ik weet alles wat je zoudt kunnen antwoorden. (…) Wat ik je nu verzoek, is: mij enkele maanden ook buiten brief-verkeer met je te mogen houden, om mijn verdriet te laten uitslijten.

De relatie tussen Van Deyssel en Verwey zou na dit incident nooit meer dezelfde zijn. Van Deyssel kondigt ook nog aan zijn redacteurschap neer te leggen, maar komt daar later weer op terug. Wel zou hij in 1900 en 1901 slechts sporadisch een bijdrage leveren aan het Tweemaandelijks Tijdschrift.

Verwey droeg niet alleen zorg voor de inhoud, maar ook voor de reorganisatie van het tijdschrift. In de nieuwe opzet zou het blad van naam veranderen (van Tweemaandelijks Tijdschrift naar De XXe Eeuw) en maandelijks verschijnen. Eind 1901 zag de laatste aflevering van het Tweemaandelijks Tijdschrift het licht. Van Deyssel hield zich nog steeds op de achtergrond, maar zou voor een verrassing gaan zorgen zodra de eerste nummers van De XXe Eeuw in de winkel lagen!

Wordt vervolgd met De XXe Eeuw Literatuur:
Bakker, Siem, Literaire tijdschriften. Van 1885 tot heden. (Amsterdam, De Arbeiderspers, 1985).

Prick, Harry G.M., Een vreemdeling op de wegen. Het leven van Lodewijk van Deyssel vanaf 1890. (Amsterdam, Athenaeum - Polak & Van Gennep, 2003).

Uyldert, M., Dichterlijke Strijdbaarheid. Uit het leven van Albert Verwey. (Amsterdam, Allert de Lange, 1955).


Per jaargang van Tweemaandelijks Tijdschrift staan hieronder de belangrijkste auteurs en hun bijdragen aan het tijdschrift weergegeven. De cijfers achter het artikel verwijzen naar de desbetreffende aflevering. De Boekbeoordelingen, veelal geschreven door Verwey, zijn niet opgenomen in dit overzicht.

Jaargang 1 (1894-1895):

Aletrino, A.
- Een herinnering (1)
- Martha (2,3,4,5,6)

Berlage, H.P.
- Over architectuur (6)

Bolland, G.J.P.J.
- Een leerrijk boek (2)

Borel, Henri
- Landschap (3)

Buysse, Cyriel
- Brood of Dood (4)

Deyssel, L. van
- Over Louis Couperus (4)

Goes, Frank van der
- Geschiedenis (3)
- Gijsbrecht van Amstel (4,5)
- Nederlandsche Bourgeoisie (1,2,3)

Gorter, Herman
- De Ethica van Spinoza (5)

Jolles, André
- Het Mysteriespel I (1)

Looy, Jac. van
- Feesten II (1)
- Feesten III (3)

Prins, Ary
- In Rusland (2,5)

Schalk, Henriëtte van der
- Geleiders, Sonnetten (1)
- Sonnetten (3)

Verwey, Albert
- De afscheidsrede van prof. Fruin (1)
- De Idee in de geschiedenis (5)
- De natuurlijke aarde (4)
- Gezang (6)
- Losse sonnetten (6)
- Samson (2)
- Twee dichters (5)
- Vier Sonnetten (1)

Veth, Jan
- Opstandigheid in prenten (1)
- Twee Sonnetten (1)
- Voermans Teekeningen (2)

Vloten, G. van
- De Intreerede van prof. Blok (2)
- Van Saint Louis naar Tripoli (6)

Jaargang 2 (1895-1896):

Aletrino, A.
- Schetsen (6)
- Twee schetsen (1)

Berlage, H.P.
- Over architectuur (2)

Bolland, G.J.P.J.
- Het Christendom in zijne wording (5,6)
- Rome en de geschiedenis (1)

Boutens, P.C.
- Verzen (2)

Deyssel, L. van
- De Letterkundige (5)
- Een letterkundige kroniek (2)
- Tot een levensleer (2)
- Zondag-ochtend (4)

Emants, Marcellus
- En toch! (2)

Erens, Frans
- Toledo (3)

Goes, Frank van der
- Kiesdwang (2)
- Nieuw-Malthusianisme (4,5,6)
- Sociologisch onderwijs (2)

Hartog, Henri
- Eene bevalling (5)

Looy, Jac. van
- Feesten (3,5)

Prins, Ary
- In Rusland (2)

Verwey, Albert
- Breitners Dam (6)
- Bij den dood van Allard Pierson (6)
- Johannes van Oldenbarnevelt (1)
- Stefan George (4)
- Vaders dood (6)

Vloten, G. van
- De Madhistische beweging (5)
- Oud-Arabische poëzie (3)

Jaargang 3 (1896-1897):

Aletrino, A.
- Schetsen (1)
- Stille uren (3,6)

Bolland, G.J.P.J.
- Continua en Discreta (6)

Busken Huet, C.
- Hoofsche liefde en Vrouwendienst (3)

Buysse, Cyriel
- De wraak van Permentier (1)

Deyssel, L. van
- De vertaling van Akëdysséril (5)

Eeden, Frederik van
- Over hallucinatie (5)

Erens, Frans
- In Duitschland (2)

Goes, Frank van der
- Fr. van Eeden over Sociale Hervorming (4)
- Nieuw-Malthusianisme (1,3,4)

Hartog, Henri
- Een zomeravond (6)

Jolles, André
- Uit het tweede deel van het kruisdrama (1)

Penning, W.L.
- Zoo goed als familie (3)

Verwey, Albert
- Bollands rede (2)
- De Quincey's Postwagen (4,5)
- Volk en Katholicisme (1)

Vloten, G. van
- Een Arabisch natuurfilosoof uit de 9de eeuw (5)

Jaargang 4 (1897-1898):

Aletrino, A.
- Uit 't leven (1)

Deyssel, L. van
- De brieven van Johan Thorn Prikker (4)
- Een begrafenis (6)
- Een nieuwe dichter (3)
- F. Roosdorp (6)
- Het schoone beeld (1,2)
- Huysmans 'Cathédrale' (5)
- Letterkundige aanteekeningen (5)

Emants, Marcellus
- Vijftig (3,4)

Goes, Frank van der
- Anti-kritiek (3)
- De zaak der gebroeders Hogerhuis (6)
- Een burgerlijke utopie (4)
- Fr. van Eeden in De Gids (1)
- Grondwetsherziening (1)
- Ministers-kamerleden (2)

Gorter, Herman
- Spinoza's leer (1)

Hartog, Henri
- Een transport (5)

Heijermans, Herman
- Sabbath (2)

Jolles, André
- Uit het tweede deel van het kruisdrama (3)

Prins, Ary
- De heilige tocht (3)

Robbers, Herman
- kamerstemming (6)

Verwey, Albert
- Brief aan Herman Gorter (4)
- Bijdragen tot de versiering van de Nieuwe Beurs (5)
- De schoone schijn (4)
- Een tocht door Londen (1)
- Heiman Dullaert (3)
- Oorsprongen (1)
- Op de grenzen (4)
- Toen de Gids werd opgericht (2)
- Uit 'De nieuwe tuin' (3,5,6)
- Uit 'Dichterlijke toespraken' (3)

Veth, Jan
- Aelbert Cuyp (2)

Vloten, G. van
- Studiën uit de annalen van Tabari (4,6)

Jaargang 5 (1899):

Buysse, Cyriel
- Driekoningen-Avond (4)

Coenen, Frans
- Bezwaarlijke liefde (5)

Deyssel, L. van
- Caesar (1)
- Het treurspel 'Ghetto' (4)

Eeden, Frederik van
- Recht of macht (2)
- Zeven drievoudzangen (6)

George, Stefan
- Aus 'Der Teppich des Lebens' (5)

Gezelle, Guido
- Groeninge'ns grootheid of de Slag van de Guldene Spoore (3)

Goes, Frank van der
- De zaak Hogerhuis (6)
- Eenige socialistische ekonomie (4)
- Over arbeiderspensionneering (1,2)

Looy, Jac. van
- Feesten (2)

Penning, W.L.
- Uit 'Tom's dagboek' (3,5)
- Verzen (6)

Prins, Ary
- De heilige tocht (1,6)

Regnier, Henri de
- De man de de Sirene (5)

Streuvels. Stijn
- Groeikracht (6)

Vermeylen, August
- Leven en werken van Jonker Jan van der Noot (1,2,3,4)

Verwey, Albert
- Aan den blinden dichter W.L. Penning jr. (6)
- De Spaansche droom (3)
- De stam van 't volk (6)
- Een Koning (5)
- Hegenscheidt's Starkadd (4)
- Hoogescholen en Geestelijke bewegingen (6)
- Het brandende braambosch (2)
- Riddervrouwe en Poortersknaap (4)
- Tusschen twee werelden (1)
- Twee helden (2)

Veth, Jan
- Een bijdrage over Rembrandt (3)

Woestijne, Karel van den
- Interludus (6)

Jaargang 6 (1900):

Bolland, G.J.P.J.
- De Kerk van Utrecht (4,5)
- Eenheid van Tegendeelen (6)

Boutens, P.C.
- Verzen (4)

Buysse, Cyriel
- Maria (6)

Deyssel, L. van
- Stille wegen (5)

Eeden, Frederik van
- Gedachten over den Afrikaander Krijg (2)
- Uit het Lied van Schijn en Wezen (6)

Gezelle, Guido
- Sint Jans Vier (5)

Goes, Frank van der
- Socialisme en Feminisme (6)

Hartog, Henri
- Rondom het inboeltje (4)

Langendonck, Prosper van
- Het Koren (5)

Looy, Jac van
- Feesten (1)

Penning, W.L.
- Gedichten (4)
- Liederkrans (2)

Prins, Ary
- De heilige tocht (2,6)

Roland Holst, Henriëtte
- Verzen (1)

Streuvels, Stijn
- Een speeldag (5)
- Zomerzondag (2)

Suchtelen, Nico van
- Spinoza (4)

Verwey, Albert
- De Gelukkigen (6)
- De Heelal-spiegel (1)
- De Hodja Nasr-Eddin (3)
- De ware Karbonkel of de Slang met de Kroon (1)
- Een Oosterling (4)
- Pinksterheil (5)
- Tijdzangen (2,3,4)

Veth, Jan
- Oude Meesters (2)

Woestijne, Karel van den
- Gedichten (1)
- Kronos (5)

Jaargang 7 (1901):

Boutens, P.C.
- De dag staat als een maal bereid (5)

Buysse, Cyriel
- De eenzame (3)
- Op het kleine gehucht (4)

Coenen, Frans
- In duisternis (5,6)

Deyssel, Lodewijk van
- Kritiek en causerie (4)
- Lyriek en beschouwing (5)

Eeden, Frederik van
- Binnenlandsche kolonisatie (2)

Falkland, S.
- De Pang (6)

Gezelle, Guido
- Enkele nagelaten gedichten (5)

Goes, Frank van der
- Socialisme en feminisme (1,3)

Jolles, André
- Aan Frans Coenen (5)
- Aan Tilli Mönckeberg (3)

Labberton, J.H.
- Verzen (1)

Looy, Jac van
- Feesten (1,6)

Penning, W.L.
- Magda (4)
- Mans-Minnelied (1)

Prins, Ary
- De heilige tocht (1,3,5)

Streuvels, Stijn
- Doodendans (3)
- In de weide (2)
- Sint-Jan (5)

Verwey, Albert
- Brieven van een landbewoner (5)
- Everhardus Johannes Potgieter (6)
- Gedichten (4)
- Het raadhuis te Amsterdam (5)
- Holland en Duitschland (1)
- Jac. van Looy: schilder-schrijver (3)
- Poëzie in Europa (2)
- Tijdzangen (3,4)

Woestijne, Karel van den
- Thanatos en de vreemdeling (5)
- Verzen (3)