Een bijdrage van Menno Voskuil

Een podium, bloemen, het volkslied schalt door de stadionspeakers, gejuich van de tribunes, en een official hangt je een edelmetalen plak om je nek. Het is het hoogst haalbare voor een sporter: een gouden medaille op de Olympische Spelen. Voor de literatuur bestaat in Nederland iets soortgelijks, maar dan wel zonder volkslied, bloemen en gejuich. Het hoogst haalbare voor een literair werk is opgenomen worden in de Gouden Reeks van uitgeverij Athenaeum – Polak & Van Gennep.

Deze uitgeverij werd in 1962 onder de naam Polak & Van Gennep Uitgeversmaatschappij B.V. opgericht door Johan Polak en Rob van Gennep. Later werd aan de naam van de uitgeverij ‘Athenaeum’ toegevoegd, naar de boekhandel die Johan Polak in 1966 opende aan het Spui in Amsterdam. Tot op de dag van vandaag kan men hier terecht voor een breed assortiment aan boeken.

In 1968 besluiten de twee compagnons ieder hun eigen weg te gaan. Van Gennep richt onder zijn eigen naam een nieuwe uitgeverij op die zich aanvankelijk specialiseerde in progressieve, emanciperende teksten, maar later ook naam maakte met literaire auteurs als Breyten Breytenbach en Elfride Jellinek. Johan Polak zette Athenaeum – Polak & Van Gennep voort, en bouwde het fonds uit tot een zeer respectabel geheel, alle titels stuk voor stuk bijzonder fraai uitgegeven.

Zakelijk gezien ging het iets minder voorspoedig met Athenaeum – Polak & Van Gennep. Polak was in de eerste plaats een verstokt bibliofiel, voor wie het verschijnen van een boek belangrijker was dan de verkoop ervan. Daarbij had Johan Polak van zijn ouders een aanzienlijk kapitaal geërfd, en was hij niet afhankelijk van de inkomsten van zijn uitgeverij.

In de jaren tachtig deed Polak zijn uitgeverij over aan Ben Hosman, al jarenlang werknemer bij Athenaeum – Polak & Van Gennep. Johan Polak publiceerde begin jaren negentig enkele boeken (Bloei der decadence en Het oude heden), maar in 1992 overleed hij onverwacht, slechts 63 jaar oud. De uitgeverij functioneerde na de overdracht maar korte tijd zelfstandig, en is inmiddels al jaren een imprint van Querido.

In 1997 verscheen bij Athenaeum – Polak & Van Gennep het eerste deel uit de Gouden Reeks, de klassieker Don Quichot van La Mancha van Cervantes. De uitgave had alle kenmerken die delen uit de Gouden reeks zouden typeren: het betrof een nieuwe vertaling van een klassiek meesterwerk (in dit geval door Barber van de Pol), was schitterend geïllustreerd (prenten van Gustave Doré) en voorbeeldig uitgegeven (twee kloeke delen, gebonden in linnen met goudkleurig stofomslag en gevat in een stevig kartonnen foedraal).

Een jaar later zag, in eenzelfde luxe uitvoering, de nieuwe vertaling van Orlando furioso het licht. Het hoofdwerk van Ludovico Ariosto, oorspronkelijk in 1516 gepubliceerd, werd in verzen vertaald door Ike Cialona en wederom verlucht met de monumentale prenten van Gustave Doré. In het jaar 2000 verzorgde Cialona samen met Peter Verstegen een vertaling van waarschijnlijk het beroemdste boek uit de Italiaanse literatuur: De goddelijke komedie van Dante. De critici kwamen superlatieven tekort om deze editie te roemen, en de naam van de Gouden Reeks was voorgoed gevestigd.

Niet alleen de critici, maar ook het publiek liep warm voor deze weliswaar schitterende doch ook prijzige reeks. Vele duizenden exemplaren vonden binnen korte tijd hun weg naar de lezer, en de drie verschillende Gouden Reeks-delen kregen meteen de status van verzamelobject.

De delen vier en vijf uit de reeks lieten daarom ook niet lang op zich wachten. In 2001 verschenen zowel De volmaakte ridder Tirant lo Blanc van Martorell en de Faust van Goethe in de Gouden Reeks. De eerstgenoemde is het bekendste Middeleeuwse werk in het Catalaans, en werd voor het eerst uitgegeven in 1460 te Valencia, Spanje. Deze vertaling, gemaakt door Bob de Nijs, kwam mede tot stand door een subsidie van het Institució de les Lletres Catalanas (instituut van de Catalaanse letteren).

De twee delen van Goethes Faust werden in één band uitgebracht, in de vertaling van Ard Posthuma. Voor deze uitgave werd gekozen voor illustraties van twee verschillende kunstenaars: de Fransman Eugène Delacroix en de Duitser Max Beckmann. Juist deze (gewaagde) keuze maakt de Faust tot een van de meest geslaagde delen uit De Gouden Reeks!

In de hieropvolgende jaren gaf Athenaeum – Polak & Van Gennep in een vlot tempo een aantal nieuwe klassiekers uit de wereldliteratuur uit, waaronder Finnegans Wake van James Joyce, John Miltons Paradijs verloren, de Decamerone van Giovanni Boccaccio en Jeruzalem Bevrijd, het grote werk van Torquato Tasso dat geldt als het slotstuk waarmee de Italiaanse renaissancepoëzie word afgesloten.

In 2004 verscheen een zeer verrassend Gouden Reeks-deel: de Bijbel. Een aantal teams van letterkundigen en vertalers rondde in dat jaar een nieuwe Bijbelvertaling af in goed hedendaags Nederlands. Op woensdag 27 oktober 2004 werd in Rotterdam in aanwezigheid van Koningin Beatrix deze nieuwe Bijbelvertaling gepresenteerd. Naast de gebruikelijke dundruk-edities én een literaire editie werd de tekst ook gepubliceerd in de Gouden Reeks. De drie delen (waarvan het derde deel de toelichtingen beslaat) werden geïllustreerd met maar liefst 241 prenten van Gustave Doré (de complete set Bijbelillustraties van Doré!).

Het eerste (en tot nu toe enige) oorspronkelijk Nederlandstalige werk in de Gouden Reeks werd in 2005 uitgebracht en betreft het Verzameld werk van Willem Elsschot. In deze uitgave werden voor het eerst de kritische tekstedities van zijn romans samengebracht. Deze waren in de voorgaande jaren afzonderlijk bij Athenaeum – Polak & Van Gennep verschenen en werden verzorgd door het Huygens Instituut. Speciaal voor dit bijzondere Gouden Reeks-deel vervaardigde Peter van Hugten een reeks zeer treffende illustraties.

In tien jaar tijd is de Gouden Reeks uitgegroeid tot een unieke serie binnen de Nederlandse boekenwereld, waarin louter meesterwerken uit de wereldliteratuur in kwalitatief hoogstaande vertalingen verschijnen. De grote populariteit die deze nog lopende reeks onder boekenverzamelaars heeft valt mede te verklaren door de magnifieke uitvoering ervan. Uit de reeks is al een aantal delen slechts antiquarisch verkrijgbaar (onder andere het Verzameld Werk van Elsschot) en dan ook nog eens mondjesmaat. De Gouden Reeks zal daarom zijn glans niet snel verliezen!

Literatuur:
De Parelduiker, december 1998 nr. 4/5. Speciaal nummer over Johan B.W. Polak

Uitgaven in de Gouden Reeks:

1997
Miguel de Cervantes Saavedra - De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha (2 delen in cassette)

1998
Ludovico Ariosto - Orlando furioso (2 banden in cassette)

2000
Dante Alighieri - De goddelijke komedie (2 banden in cassette)

2001
Joanot Martorell - De volmaakte ridder Tirant lo Blanc (1 band in cassette)
Johann Wolfgang Goethe - Faust (1 band in cassette)

2002
George Eliot - Middlemarch (1 band in cassette)
James Joyce - Finnegans Wake (2 banden in cassette)

2003
Johann Wolfgang Goethe – Faust. Oerversie (promotie-uitgave)
Torquato Tasso - Jeruzalem bevrijd (1 band in cassette)
Giovanni Boccaccio - Decamerone (1 band in cassette)
John Milton - Het paradijs verloren (1 band in cassette)

2004
Bijbel (3 banden in cassette)
Alessandro Manzoni - De verloofden (1 band in cassette)

2005
Willem Elsschot - Verzameld werk (1 band in cassette)
Ivan Gontsjarov - Het ravijn (1 band in cassette)

2006
Francesco Colonna - De droom van Poliphilus (2 banden in cassette)

2007
Edgar Allan Poe - Alle verhalen (1 band in cassette)

© 2009 Antiqbook